کتاب چهل حدیث ص6 : این ممالک سبعه در تحت تصرف نفس است به مقام ((وهم))‚ زیرا که وهم سلطان قوای ظاهره و باطنه نفس است. پس اگر وهم حکومت نمود در آنها به تصرف خود یا شیطان‚ این قوا جنود شیطان گردند و مملکت در تحت سلطنت شیطان واقع شود‚ و لشکر رحمان و جنود عقل مضمحل گردند و شکست خورده رخت از نشئه ملک و دنیای انسان درکشند و هجرت نمایند‚ و مملکت خاص به شیطان گردد. و اگر وهم در تحت تصرف عقل و شرع در آنها تصرف نماید و حرکات و سکنات آنها در تحت نظام عقل و شرع باشد‚ مملکت رحمانی و عقلانی شود و شیطان و جنودش از آن رخت بربندند و دامن در کشند. پس جهاد نفس که جهاد بزرگ است‚ و از کشته شدن در راه حق تعالی بالاتر است‚ در این مقام عبارت است از غلبه کردن انسان بر قوای ظاهره خود‚ و آنها را در تحت فرمان خالق قرار دادن‚ و مملکت را از لوث وجود قوای شیطان و جنود آن خالی نمودن است.

   از نظر عرفا   انسان، عالم کبیر است و جهان، انسان صغیر است. به عبارت دیگر آنچه در وجود انسان مختصر شده است در این عالم بسط داده شده و آنچه در این دنیا است تماما در انسان وجود دارد. همانطور که انسان به ترتیب دارای مراتب جسم، خیال، وهم، عقل، قلب و... است این عالم هم دارای مراتب ماده و برزخ، قیامت و... است به عبارت دیگر کسی که از درون به خود فرو رود و مراتب خود را بدقت بشناسد به همین اندازه به مسایل این دنیا معرفت پیدا می کند. این قاعده ی الهی از اصول اولیه و مهم عرفان نظری است که در اشعار مولوی، شیخ شبستری و یا نوشته های شیخ اکبر  بارها از آن سخن به میان آمده است. کسی که این قاعده را در وجود خود پیاده کند و دنیا را اینگونه ببیند که آنچه در بیرون مشاهده می کند جزئی از وجود خودش است، در واقع اولین قدم سلوک در این طریق را برداشته است وگرنه مادامیکه بخاطر سروصدای همسایه به او ناسزا بگوید و  از زخم زبان دوستش برنجد... و اینچنین از ظواهر این دنیا تاثیر بگیرد همچنان اندر خم یک کوچه است.

    در این قدم اول یعنی سیر آفاق و انفس و تطبیق این دو، انسان مراحل نخست معرفت نفس را فرا می گیرد. اینگونه است که بدون آنکه از دانشگاه علوم سیاسی لندن و پاریس فارغ التحصیل شده باشی می دانی که در کجای دنیا چه خبر است و چه اتفاقی می افتد زیرا این حوادث همه در نزد تو حاضر است. لذا امام خمینی(ره) مثلا در مورد پیش بینی فروپاشی شوروی به ساعتها مطالعه اوضاع پیچیده جوامع شوروی و مسایل حزب کمونیست و ... احتیاجی ندارد بلکه یک نگاه به درون خویش و عالم نفس می اندازد و چنین می بیند.  این مسیر است که فاصله ات تا خدا فقط یک قدم است. اینجاست که "من عرف نفسه فقدعرف ربه" اینجاست که معرفه النفس انفع المعارف. اینجاست که امیرالمومنین می فرماید: فرزندم سر بر سینه خویشتن دار. اینجاست که علامه حسن زاده می فرماید عزیزم خود را باش! از این طریق، پشت دیوار که سهل است علم تو به کهکشانها و ماورای تاریخ قد می کشد. چه آنکه همه امروز در نزد تو حاضر است و منتظر توست تا برای شناخت به سینه ات مراجعه کنی. طهارت را از ظاهر و خیال خویش آغاز کنی تا این علوم شفاف و قابل خواندن شود.

 با این حساب معلم سیاسی امام خمینی مرحوم مدرس نبوده است بلکه جناب شاه آبادی استاد این سویی سیاست و عرفان و جامعه شناسی امام خمینی بوده اند. (رحمهم الله تعالی)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

پی نوشت: امیدوارم اختصار بیش از حد در این نوشته، باعث شهید شدن اصل بحث نشده باشد.